شته و طرز مبارزه با آن

حشرات این خانواده که با خرطوم خود از شیره گیاهی تغذیه می کنند , دارای تعداد زیادی از گونه ها و از آفات مهم و درجه اول گیاهان صنعتی , زینتی , باغبانی , سبزیکاری , جنگلی و غیره بوده و از اهمیت اقتصادی زیادی برخوردار میباشند

●شتهPhylloxera

حشرات این خانواده که با خرطوم خود از شیره گیاهی تغذیه می کنند ، دارای تعداد زیادی از گونه ها و از آفات مهم و درجه اول گیاهان صنعتی ، زینتی ، باغبانی ، سبزیکاری ، جنگلی و غیره بوده و از اهمیت اقتصادی زیادی برخوردار میباشند .

شته ها علاوه بر تغذیه از شیره گیاهی در انتقال بیماریهای ویروسی نقش مهمی ایفا می کنند .

عده ای از شته ها باعث پیچیدگی برگ و یا تغییر شکل شاخه ها گردیده و برخی بر روی قسمتهای گیاهان میزبان تشکیل گالهای گوناگونی را می دهند .

شته ها حشرات کوچک کروی ، پهن و یا بیضی شکل هستند ، طول بدن آنها از نیم میلیمتر تا هشت میلیمتر متغیر و اغلب اوقات بین ۲ تا ۴ میلیمتر می باشد .

رنگ آنها بسیار متنوع و اغلب دارای رنگهای زرد ، سبز ، قرمز ، سیاه و یا خاکستری هستند .

بدن آنها نرم و پوشیده از موهای ریز با اندازه های متفاوت میباشد .

در شته ها سر دارای یک جفت شاخک که طول آن متغیر است وجود دارد .

شته ها دارای سه جفت پا هستند و پاهای عقبی معمولا بلند تر از سایر پاها می باشد .

شته ها به دو شکل بدون بال و یا بالدار میباشند .

در نزد اغلب گونه ها شکم حشره به دم کوتاهی ختم می شود .

ضمنا در طرفین و پشت حلقه ششم شکم زائده ای با شکل و اندازه متفاوت وجود دارد .

شکل و اندازه این زائده ، شاخکها ، دم و تزئینات آنها از نظر تشخیص گونه ها اهمیت زیادی دارند .

شته ها معمولا دارای ترشحات شیرین و چسبناکی بنام ( عَسَلَک ) میباشند که باعث جلب مورچه ها گَشته و حتی مورچه ها با شاخکهای خود آنها را تحریک به ترشح شیره نموده و از آن تغذیه می کنند .

بعضی از مورچه ها برای یک کلنی از شته ها لانه ساخته و آنها را محبوس می کنند و یا آنها را به مکانهای دیگر مخصوصا روی ریشه گیاهان منتقل می کنند .

در حقیقت مورچه ها استثمارکننده شته ها هستند .

بدین جهت شته ها را گاو شیری مورچه ها نامیده اند .

در عوض مورچه ها اغلب اوقات شته ها را از حمله و گزند دشمنانشان مصون می دارند .

زندگی شته ها بسیار پیچیده است در قسمتی از زندگی خود بطریق بِکرزائی تکثیر پیدا کرده و سپس بعد از پیدایش افراد نر و ماده و آمیزش بین آنها نسل های متعددو متوالی ایجاد کرده و در پائیز ماده های جنسی تخمهای زمستانه می گذارند .

زادآوری در شته ها بسیار زیاد میباشد ، بطوریکه تعداد نسل آنها گاهی در سال در مناطق مناسب به ۲۰ نسل می رسد .

چند تائی شته کافی است تا در اندک زمان باغ یا گلزاری را آلوده نماید .

عده ای از شته ها زندگی خود را بر روی یک گیاه بپایان می رسانند ( یک میزبانه ) در حالیکه عده ای دیگر قسمتی از زندگی خود را روی یک گیاه و قسمت دیگر را روی گیاه دیگری می ذرانند ( دومیزبانه ).

شرایط آبر و هوائی فصل بهار ، زادآوری این حشرات را بسیار تسریع می کند .

در مورد شته های دو میزبانه اگر بتارانهای بهاری موقعی ببارد که حد اکثر افراد بالدار باشند ، تعداد زیادی از آنها را نابود می کند .

در حالیکه بر روی افراد بی بال و لاروها تاثیری ندارد .

جمعیت شته های یک میزبانه در اوائل بهار بسیار زیاد می باشند ولی بتدریج در هنگام تابستان تعداد آنها در نتیجه عوامل کنترل کننده مانند کفشدوزکها ، مگسها ، رنبورهای شته خوار ، قارچهای شته کش ، و همچنین بعلت کمی رطوبت از بین رفته و سپس در اوائل پائیز شروع بازدیاد می کنند .

کثرت جمعیت و در نتیجه زیان شته ها به عوامل بسیار زیاد از قبیل شرایط آب و هوائی ، رطوبت ، حرارت ، مقدار و شدت نور ، عمل پارازیت ها و شکاری ها، بستگی دارد .

بعنوان مثال زندگی دو نوع شته در زیر شرح داده می شود :

۱ - شته سبز هلو :

طول حشره بالغ بی بال ۵/۱ تا ۲ میلیمتر و رنگ آن سبز ِ زَرد و یا زرد می باشد .

بدن بیضی شکل و زائده آن نسبتا طویل است .

▪بیولوژی - تخمها در قاعده جوانه های هلو ، شلیل ، بندرت در زرد آلو گذاشته می شود .

در اواسط فروردین بسته به شرایط آب و هوائی ، تخمها باز شده و حشرات بطرف برگها می روند و سپس اواسط اردیبهشت حشرات هر کدام بطور متوسط ۴۰ تا ۵۰ نوزاد بدون بال تولید می کنند که بنوبه خود حشرات بی بال و یا بالدار می زایند .

در نسل سوم ، تقریبا تمام حشرات بالدار می باشند و بتدریج در اواسط خرداد تقریبا حشره ای بر روی درخت هلو باقی نمانده و تمام آنها بر روی میزبان دوم که بسیار گوناگون و از خانواده های مختلف گیاهی میباشند مانند: چغندر ، اسفناج ، تنباکو ، سیب زمینی ، کوکب ، کلم و غیره مهاجرت می کنند و نوزادان خود را در روی آنها می گذارند و این نوزادان درطول فصل تابستان نسلهای متوالی را تشکیل میدهند .

گزش شته ها برروی برگهای هلو وسپس برروی برگهای میزبان ثانوی باعث پیچیدگی برگها میشود.

شته ها در روی سطح زیرین برگها قرار گرفته و بدین طریق مبارزه با آنها بسیار مشکل می شود .

در تابستان و در ماههای تیر، مرداد و شهریور شته ها در روی میزبانهای ثانوی زادآوری کرده و فعالیت آنها باعث ایجاد زردی ، پژمردگی ، تغییر شکل برگها می گردند .

و در بعضی از موارد باعث انتقال بیماریهای ویروسی می گردند .

درشهریورماه تا اواخرماه حشرات جنسی بالدار بسوی میزبان اولیه ( درخت هلو ) مهاجرت مینمایند.

هر شته به تعداد پنج تا ده تخم منفردا بر روی شاخه های جوان و جوانه ها می گذارند و تخمها تا بهار سال آینده باقی خواهند ماند .

۲ - شته گل سرخ :

طول حشره بالغ بی بال این شته در حدود ۸/۲ تا ۴/۳ میلیمتر و رنگ آن سبز مایل به قهوه ای با زائده و پاهای سیاه رنگ می باشد .

در ابتدای بهار تخم این شته ها که از سال قبل بر روی درخت گذاشته شده بتدریج شروع به باز شدن کرده و در نتیجه زادآوری شته ها سطح زیرین برگها و ساقه های گل دهنده ( گل سُرخ و نسترن ) مملو از این شته ها میشود .در مکانهائی که حمله این شته مقارن با سفیدک گل سُرخ باشد می توان با مخلوط کردن دو سم قارچ کُش و حشره کُش فقط یکبار مبارزه نمود .

باید توجه داشت که دو سم مصرفی قابلیت اختلاط با یکدیگر را داشته باشند .

●مبارزه :

مبارزه با شته ها زمانی موفقیت آمیز خواهد بود که بمحض ظهور اولین کلنی های شته آغاز گردد .

بعلاوه در این زمان هنوز تعداد پارازیتها و شکاری ها زیاد نبوده و سمپاشی زیان زیادی به آنها وارد نمی کند .مبارزه با شته در محیط های بسته آپارتمان نسبتا ساده بوده و با چند بار استفاده از حشره کش های معمولی که برای مبارزه با مگس از آنها استفاده میشود از بین میرود .

اما در محیط باز دفع شته بسیار مشکل است .

سمومی که در مبارزه علیه شته ها بکار برده می شود ، اغلب سموم فسفره میباشند که خاصیت تماسی دارند مانند : مالاتیون ، گوزاتیون ، دیازینون و سوپر اسید ، که بر حسب ماده موثر آنها از یک تا یک و نیم گرم در یک لیتر آب مصرف میشوند .

▪سموم نفوذی موسوم به سیستمیک مانند : فسامیدون ، متاسیتوکس و سموم مشابه که دارای خاصیت نفوذی میباشند برتری چشم گیری به سموم تماسی شته کش دارند .

زیرا علاوه بر اینکه شته ها در سطح زیرین برگها و مکانهای دیگری از گیاه که سم مستقیما به آنها نمی رسد را از بین میبرد ، بلکه به پارازیت ها و شکاری های مفید آنها نیز صدمه زیادی وارد نمی آورد .

و نیز علیه کنِه های گیاهی موثر می باشد و دوام آنها برحسب رشد گیاه و نوع سم بین ۱۰ تا ۲۰ روز طول می کشد . برای اینکه مقدار ماده موثر بیشتری داخل گیاه شود ، لازم است که سمپاشی زمانی که برگها باندازه کافی رشد کرده باشند انجام گیرد .بنابراین باید این سموم را دیر تر از سموم شته کش تماسی مصرف نمود .

برگرفته از کتاب : پرورش گلها و گیاهان زینتی

نوشته : مهندس منوچهر کارگر

*************************

 

 

در محیط خانه و برای گیاهان خانگی بخصوص زمانی که هنوز جمعیت این آفت و خسارات وارد شده از سوی آنان به شدت زیاد نشده است می توان از ترکیبات خانگی برای از بین بردن آنان استفاده کرد. طرز تهیه برخی از این ترکیبات را که در منزل به راحتی می توانید آنرا درست کنید در ذیل می آوریم این ترکیبات در از بین بردن آفات و شته های گل، درخت و سبزیجات گلدان و باغچه خانگی به کار می رود :

 

 

محلول تنباکو

 

تنباکو به دلیل داشتن ترکیب سمی آلکالوئید در برگهایش به عنوان سم ارگانیک شناخته می شود. اما اغلب بر روی حشرات جونده که از بافت گیاه تغذیه می کنند تاثیر دارد تا حشرات مکنده همانند شته که از شیره گیاهی مصرف می کنند.  همچنین از آنجایی که ممکن است گیاه تنباکو (حتی خشک شده آن که برای تهیه محلول استفاده می‌شود) حاوی بیماریهای ویروسی همانند ویروس موزاییک توتون باشد که برای برخی از گیاهان بخصوص گوجه فرنگی بادمجان و فلفل سبز مضر است و بهتر است که مصرف نشود. به هر حال روش تهیه محلول تنباکو بدین صورت است:  یک لیوان تنباکو خشک (از محتویات سیگار هم می‌توانید استفاده کنید) در یک گالن آب (برابر با 3.7 لیتر) حداقل برای نیم ساعت بخیسانید. مدت زمان هر چه بیشتر شود غلظت و سمیت آن بیشتر خواهد شد. گاهی توصیه شده است که برای خروج هر چه بیشتر ترکیبات تنباکو در این مرحله، به مدت 3-2 ساعت محلول بر روی حرارت قرار گیرد. که البته در صورت بکارگیری از حرارت باید مایع بدست آمده را با استفاده از آب رقیق کرد تا حجم آن مجددا حدود 4-3.5 لیتر شود . سپس این محلول را باید صاف کرد به نحوی که تمامی تفاله ها حذف شود و مایعی صاف بدست آید. یک قطره مایع ظرفشویی به محلول صاف شده اضافه کنید تا به پخش شدن و چسبندگی محلول به بافت گیاه کمک کند. حال محلول برای اسپری بر روی گیاه آماده است.

 

محلول سیر

 

گیاهان خانواده آلیوم Allium همانند سیر پیاز و تره فرنگی به دلیل مواد شیمیایی که به خصوص موجب طعم و بوی خاص آنان می‌شود توانایی از بین بردن و دور کردن شته ها را دارند. از جمله دستور العملها برای تهیه محلول سیر به منظور اسپری بر روی برگسار گیاهان عبارت است از :  120 گرم سیر+2 قاشق غذاخوری روغن گیاهی+ 20 گرم پودر صابون+ 1.2 لیتر آب. سیرها خورد می شوند و با مابقی مواد  مخلوط و در ظرفی به مدت دو روز باقی می‌مانند تا سیر مواد موثر خود را به محلول پس دهد. سپس این محلول کاملا باید صاف شود تا مایعی صاف و یکدست بدست آید و بتوان آنرا بر روی برگسار گیاه و قسمتهایی که شته در حال فعالیت است اسپری کرد.

 

هشدار: حشره‌کشها موادی سمی هستند در زمان مصرف به دستورالعمل کارخانه سازنده به خوبی توجه کنید و همراه با موارد ایمنی آن را  بکاربرید. نام بردن از چند سم کار آسانی است اما برای جلوگیری از هر گونه مشکل لطفا سموم موثر در از بین بردن حشرات را از متخصصین گیاهپزشکی که معمولا در فروشگاه‌های بذر و سم فعالیت می‌کنند جویا شوید.

 

کنترل و مبارزه

 

شته رز دشمنان طبیعی متنوعی دارد که می‌توان از آنان برای کنترل این آفت بهره برد. به عنوان مثال کاربرد مثبت زنبورهای بی‌عسل پارازیت تا انگلهای موقت parasitoid و حشرات شکارچی (همانند کفشدوزک، حشرات بال‌توری سبز و مگس‌های گل از خانواده Aschiza) اشاره کرد که البته در صورتی می‌توان انتظار داشت این عوامل بتوانند شته‌ها را کنترل کنند که جمعیت مناسبی از آنان بکار گرفته شود. افشانه شدید آب بر روی شاخسار رزهایی که در فضای آزاد کاشته شده‌اند. می‌تواند از تعداد شته‌ها بکاهد بدون آنکه آسیبی به دشمنان طبیعی آنان وارد آید. البته این روش تا زمانی مؤثر است که منجر به شیوع بیماریهایی همانند سفیدک پودری، لکه سیاه یا زنگ نشود. بکارگیری حشره‌کشهای تماسی همانند مالاتیون و دیازینون یا سیستمیک همانند ایمیداکلوپراید imidaclopridd (البته این سم برای گیاهان چوبی همانند درختان و درختچه ها مصرف می شود و کاربرد آن برای گیاهان زینتی  و گلدانی متداول نیست ) نیز می‌تواند به کنترل این آفت کمک کند. حشره‌کشهای سیستمیک زمانی مفید واقع می‌شوند که به محض مشاهده مشکل از آنان استفاده شود تا زمانی که شته‌ها شروع به تغذیه می‌کنند ترکیب فعال این سموم در محیط وجود داشته باشد.